Teoria rozbitych okien, czyli jak otoczenie wpływa na mieszkańców miast

Urbanizacja to powszechne i nasilające się zjawisko. Dlatego tak istotne jest umiejętne zagospodarowanie przestrzeni miejskich. Ma ono wpływ nie tylko na warunki ekonomiczne, w jakich żyją mieszkańcy, ale także może oddziaływać na ich nastrój oraz samopoczucie. Jak twierdzi David Satterthwaite, badacz Międzynarodowego Instytutu Środowiska i Rozwoju: Kompaktowe, dobrze zaprojektowane i dobrze zarządzane miasta mogą generować „fantastyczną” jakość życia mieszkańców[1].

Piękne i funkcjonalne otoczenie a samopoczucie mieszkańców

Dom, miejsce pracy, a nawet zwyczajny chodnik, po którym często spacerujemy, wpływają na nasze samopoczucie oraz jakość życia. Współcześnie piękna przestrzeń stanowi niejako „oazę” chroniącą nas przed negatywnymi emocjami, może być miejscem odpoczynku, relaksu i wytchnienia[2]. Potwierdza to duże badanie przeprowadzone na próbie 5605 dorosłych z 8 europejskich miast, w którym odkryto związek między warunkami zamieszkania oraz wyglądem najbliższego otoczenia a samopoczuciem mieszkańców.

Okazało się, że niski standard mieszkań oraz niezadbana okolica przyczyniały się do spadku samopoczucia ludzi. Jednak najbardziej interesujące było to, że w momencie gdy przestrzeń dzielnicy była bardziej atrakcyjna – czysta, zadbana, to niski standard lokali mieszkalnych nie miał negatywnego wpływu na nastrój mieszkańców. To jasny sygnał, że atrakcyjne wizualnie, czyste i estetyczne przestrzenie mogą niwelować negatywne odczucia związane z ubogim poziomem życia i przyczyniać się do dobrego samopoczucia ludzi.

Podobne wnioski płyną także z przeprowadzonego w jednym z australijskich miast projektu odnawiania przestrzeni. Badano stosunek mieszkańców do najbliższej okolicy przed i po wprowadzeniu ulepszeń. Efektem renowacji był wzrost liczby mieszkańców wypowiadających się pozytywnie o danym obszarze. Zwrócili oni uwagę nie tylko na atrakcyjność budynków (64% po renowacji vs 18% przed renowacją), ale też na zwiększone poczucie przynależności do społeczności sąsiedzkiej (70% vs 48%). Ponadto, wzrósł odsetek ludzi, którzy podejmując decyzję o zamieszkaniu w tej okolicy, deklarowali, że chcieliby tam pozostać (54% vs 13%)[3].

Nieporządek i przestępczość są ze sobą nierozerwalnie związane

Obserwacje pokazują, że otoczenie ma także spory wpływ na poczucie bezpieczeństwa mieszkańców danego miasta. Uczestnicy opisanego powyżej badania przeprowadzonego w australijskim mieście po renowacji deklarowali zwiększone poczucie bezpieczeństwa (27% vs 8%)[4]. Więcej mieszkańców wspominało, że czuje się bezpiecznie, idąc ulicą nawet po zmroku (85% vs 52%).

W tym kontekście istotne jest, że nawet drobne zmiany zastosowane w miejscach przestrzeni publicznej mogą przyczynić się do spadku przestępczości i negatywnych zachowań, zwiększając poczucie bezpieczeństwa lokalnej społeczności. Łączy się to ściśle z tak zwaną teorią rozbitych okien, która mówi, że z punktu widzenia życia społeczności nieporządek i przestępczość są ze sobą związane.

Zgodnie z tą teorią akademicką, uważa się, że jeżeli w budynku zostanie wybite okno i przez długi czas nikt go nie naprawi, to w końcu stłuczone zostaną wszystkie szyby. I tak brak poszanowania otaczającej przestrzeni powoduje wzrost kolejnych zachowań prowadzących do jej dewastacji, także tych o charakterze przestępczym. To zaś łączy się z poczuciem bezpieczeństwa mieszkańców. Badacze będący autorami teorii rozbitych okien uznali, że jednym z jego dwóch filarów jest dbanie o porządek w najbliższej okolicy.

Ponadto, przeprowadzając eksperymenty społeczne, dowiedli oni, że nieestetyczna przestrzeń sprzyja negatywnym zachowaniom, które nieraz wiążą się z łamaniem norm społecznych. Ludzie przechodzący obok ściany pokrytej graffiti ponad dwukrotnie częściej wyrzucali ulotki na ziemię niż ci, którzy mijali tę ścianę czystą[5]. Zatem estetyczne, atrakcyjne wizualnie otoczenie może neutralizować te negatywne emocje i odruchy.

Estetyczne otoczenie wzmacnia relacje społeczne

Piękno i estetyka wspólnych publicznych przestrzeni znacząco wpływają na relacje mieszkańców. Wygląd otoczenia potrafi wyraźnie poprawić zarówno jakość ich życia, jak i umocnić zaangażowanie społeczne. Dlatego, realizując założenia programu, dążymy do tego, aby poprzez nawet najdrobniejszą zmianę w przestrzeni miejskiej z jednej strony poprawiać życie oraz samopoczucie mieszkańców, a z drugiej pomóc im w budowaniu więzi i kształtowaniu poczucia przynależności społecznej, podkreśla Teresa Latuszewska-Syrda, prezes zarządu Fundacji Urban Forms, partnera programu „Cif. Witaj, piękna Polsko!”. Fundacja ta prowadzi bowiem i angażuje się w działania zmierzające do poprawy jakości życia w mieście.

Wnioski płynące z badań i eksperymentów społecznych potwierdzają ważną funkcję, jaką spełnia trwający właśnie program „Cif. Witaj, piękna Polsko!”. Jest to akcja społeczno-edukacyjna, której misja to uświadamianie Polakom, jak ważne jest, by dbać o swoje otoczenie – także zewnętrzne, dzielone z innymi mieszkańcami. Każdy bowiem może przyczynić się do tego, by zaczęło ono zmieniać się na lepsze, podejmując drobne działania zmierzające do zachowania czystości w swojej okolicy. Nawet niewielkie ulepszenia i poprawa nawyków mogą przekładać się na podniesienie jakości i komfortu życia, wzmacniać łączące mieszkańców więzi oraz gwarantować im wzrost poczucia bezpieczeństwa. Dlatego w ramach programu „Cif. Witaj, piękna Polsko!” są odnawiane te miejsca w polskich miastach, które odgrywają ważną rolę w życiu lokalnych społeczności.

[1]  „Jak piękniejsze otoczenie wypływa na nasze samopoczucie”, dr Simone Moor, 2016

[2] jw.

[3] jw.

[4] jw.

[5] jw.

[6] Kelling, G.I., Wilson, J.Q. (1982), Broken Windows, The Atlantic Monthly, 249(3):29–38.